بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک یک بیماری عفونی حاد ویروسی و کشنده در نشخوار کنندگان کوچک اهلی و حیات وحش است که با ایجاد واگیری و تلفات بالا، خسارات اقتصادی قابل ملاحظه در این گونه دام‌ها بوجود می‌آورد. بیماری PPR به نام‌های دیگری مانند طاعون بزی،Kata ، طاعون گاوی کاذب، کمپلکس پنومو - آنتریت و سندرم استوماتیت، پنوموآنتریت نیز شناخته می‌شود.

عامل این بیماری نوعی ویروس (Morbillivirus) است و قابل انتقال به انسان نمی‌باشد و تا بحال ابتلا انسان به این بیماری گزارش نشده است. در حالی که عامل بیماری طاعون (Plague) نوعی باکتری به نام یرسینیا پستیس (Yersinia Pestis) است که توسط جوندگان و کک (و گاهی کنه) به سایر حیوانات و انسان منتقل می‌شود.

در سال 1942 میلادی در آفریقای غربی برای اولین بار بیماری PPR شناسایی و نامگذاری نمودند. عامل بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک ویروسی از جنس موربیلی ویروس است که ارتباط نزدیکی با ویروس طاعون گاوی (Rinderpestvirus) دارد که ریشه کنی جهانی آن در سال 2011 اعلام گردید. اولین مورد بیماری به فرم اپیدمی در ایران در سال 1373 در دو گله از استان ایلام گزارش گردید که به تایید آزمایشگاهی نیز رسید. متعاقباً گزارشات فراوانی از وقوع بیماری همراه با تلفات و خسارات اقتصادی از استان‌های اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، فارس و تهران گزارش گردید.

در سال‌های اخیر بیماری در خاور نزدیک و شبه جزیره عربستان در کشورهای اردن، فلسطین اشغالی، امارات متحده عربی ، عراق، عربستان سعودی، عمان، کویت، لبنان، یمن و ایران مشاهده شده است. این بیماری در در کشورهای هندوستان، نپال، بنگلادش، پاکستان و افغانستان شایع است. از سال 1374 به بعد با تجهیز آزمایشگاه مرکز تشخیص سازمان دامپزشکی کشور امکان تشخیص قطعی بیماری و تفکیک آن از طاعون گاوی فراهم شد. بیماری PPR جز فهرست بیماری‌های مهم در سازمان جهانی دام (OLE) می‌باشد و کشورها موظف هستند که در صورت وقوع، بیماری را به این سازمان گزارش نمایند. 

علایم کلینیکی کلیدی طاعون نشخوار کنندگان کوچک:

1. ترشحات چشم که ممکن است سبب چسبیدن پلک ها به همدیگر شود.

2. ترشحات غلیظ زرد بینی که ممکن است سبب بدی تنفس در دام گردد.

3. تورم دهان و زخم در لثه‌های پایینی، کام سخت، گونه‌ها و زبان همراه یا بدون وجود دلمه و وزیکول در اطراف دهان و پوزه

4. شروع ناگهانی تب 42 – 40 درجه سانتی‌گراد

5. پنومونی که با سرفه همراه است

6. اسهال که 2 تا 3 روز پس از ظهور ضایعات دهانی ایجاد و سبب کم آب شدن پوست و لاغری مفرط دام می‌گردد.

7. تلفات قابل توجه دام

8. سقط نیز امکان دارد اتفاق بیفتد

9. مرگ و میر که اغلب 4 الی 12 روز پس از شروع تب اتفاق می‌افتد.

راه انتقال بیماری:

تماس مستقیم بین دام‌های بیمار با دام‌های سالم مهمترین راه انتقال بیماری است. ترشحات مختلف بدن دام مانند ترشحات چشم، بینی، دهان و مدفوع آبکی حاوی مقدار زیادی ویروس هستند. ویروس از طریق ریز قطره‌های عفونی در هنگام عطسه، سرفه از دام‌های بیمار به دام‌های سالم انتقال می‌یابد. وجود ترشحات و تراوشات عفونی در محل زندگی دام مانند آبشخورها، آخورها و بستر نیز می‌تواند یکی از راه‌های انتقال بیماری باشد.

میزان واگیری:

میزان واگیری در گوسفند و بز در مناطق بومی بیماری نسبتاً بالاست. میزان تلفات در بزها تا 50 درصد و در گوسفند حدود 10 درصد می‌باشد.

ماندگاری ویروس:

ویروس در تمام ترشحات و مواد دفعی 10 روز پس از شروع تب وجود دارد. ویروس در PH 5/5، در گوشت پس از ایجاد جمود نعشی و در لاشه‌هایی که فاسد شده باشند از بین می‌رود. در 4 درجه سانتی‌گراد برای حداقل 8 روز و در گوشت یخ‌ زده و نمک سود برای ماه‌ها باقی می‌ماند. مدت زمان مانگاری ویروس در خارج از بدن دام کوتاه مدت (حدود چهار روز) است. 

آلودگی زدایی:

آلودگی زدایی در مورد ساختمان‌ها، اصطبل و وسایل آلوده به ویروس باید انجام شود. محوطه و مکان‌هایی که ضد عفونی نمی‌گردند، حداقل برای 15 روز باید بدون استفاده رها گردد. جهت ضد عفونی از ضدعفونی کننده‌های زیر می توان استفاده نمود:

1. آلکالین‌ها: هیدروکسید سدیم و کربنات سدیم

2. هالوژون: هیدروکلریت سدیم

3. ترکیبات فنلی

4. الکل‌ها

5. ترکیبات یده

پیشگیری و کنترل

1. واکسیناسیون کلیه دام‌های حساس (موثرترین روش کنترل بیماری واکسیناسیون می‌باشد) 

2. قرنطینه نمودن گله‌های مبتلا همراه با کنترل تردد دام و ممانعت از ورود و خروج دام به مدت حداقل یک ماه از گله آلوده

3. حذف دام‌های مبتلا با اعزام آنها به نزدیکترین کشتارگاه

4. رعایت اصول بهداشتی و ضدعفونی کانون‌های آلوده

دکتر بهزاد امیری

رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان 

مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

مرجع:

1- https://www.oie.int/en/disease/peste-des-petits-ruminants/

2- کتاب "برنامه و دستورالعمل اجرایی بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی در سال 1398" دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی، سازمان دامپزشکی کشور