اهمیت دیابت بارداری چیست و چه خطراتی برای مادر، جنین و آینده این دو در بردارد.

دیابت نوعی اختلال در تحمل قند خون است. سلول‌های بدن ما برای رفع نیاز خود به انرژی از گلوکز یا قندخون استفاده می­‌کنند. انسولین نام هورمونی است که از لوزالمعده ترشح شده و به گلوکز اجازه ورود به سلول‌ها را می­‌دهد. هر مشکلی که در ترشح انسولین ایجاد شود یا موجب شود سلول‌های بدن به انسولین مقاوم باشند منجر به بالا رفتن قند خون یا دیابت می­‌شود.

اگر این اتفاق برای اولین بار در دوران بارداری رخ دهد به آن «دیابت بارداری» می­‌گویند. طی بارداری تغییراتی در سطح هورمون­‌های مختلف بدن روی می­‌دهد که می­‌تواند ترشح انسولین را تحت تاثیر قرار دهد، اما اکثریت مادران این تغییرات را تحمل کرده و به سلامت از آن عبور می­‌کنند.

ولی هنگامی که میزان این تغییرات بیش از اندازه باشد دیابت بارداری بروز می­‌کند. شاید بپرسید اهمیت دیابت بارداری چیست و چه خطراتی برای مادر، جنین و آینده این دو در بردارد. پاسخ این است که درصورت عدم کنترل دیابت بارداری می­‌تواند سلامت مادر و نوزاد را با تهدیدهای جدی مواجه کند و ضروری است تا برای مقابله با آن تمهیداتی اندیشیده شود. در این مطلب تلاش می‌کنیم تا به اختصار شما را با علائم، عوارض و نحوه مقابله با این بیماری آشنا کنیم.

عوارض دیابت بارداری بر جنین و نوزاد:

تغذیه نوزاد از طریق عبور خون مادر از بندناف تامین می­‌شود. هنگامی که قند خون مادر بالا می­‌رود، موجب بالا رفتن قند خون جنین هم می­‌شود. به این ترتیب جنین انرژی بیشتری دریافت می‌کند که باعث افزایش ذخیره چربی و بالا رفتن وزن جنین می­‌شود. این افزایش وزن می­‌تواند منجر به زایمان دشوار شده و احتمال نیاز به عمل سزارین را زیادتر کند.

از سوی دیگر بدن جنین برای مقابله با قند بالا انسولین بیشتری ترشح می­‌کند. پس از زایمان درحالی که منبع قند بالا یعنی خون مادر از نوزاد جدا شده اما میزان انسولین خون همچنان بالاست و این امر می­‌تواند باعث افت قندخون نوزاد شود و زندگی و ادامه حیات او را دچار مخاطره کند.

عوارض دیابت بارداری بر مادران:

دیابت بارداری می‌­تواند خطر ابتلا به فشارخون بالا و مسمومیت بارداری را بالا برده که این عارضه به شدت سلامت و زندگی مادر و جنین را تهدید می­کند که نیازمند بستری در بیمارستان و مراقبت­‌های ویژه است.

دیابت بارداری چه علائمی دارد؟

برخی از مادران دچار تشنگی یا خستگی زودرس می‌شوند، اما این علائم در بارداری‌های طبیعی نیز دیده می­‌شود. اغلب مبتلایان به دیابت بارداری نیز فاقد علائم هستند بنابراین بررسی قند خون برای بیشتر خانم‌های باردار الزامی است این بررسی بین هفته­‌های 24 تا 28 انجام می‌شود مگر این‌ که خانمی در معرض ابتلای بالاتری قرار داشته باشد که در این صورت آزمایش‌های تشخیصی باید در همان هفته­‌های آغازین بارداری صورت پذیرد.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر بروز دیابت بارداری هستند؟

وجود برخی خصوصیات و سوابق می­‌تواند هشدار دهنده بوده و احتمال بروز دیابت بارداری را بالا ببرد که از جمله مهمترین آن‌ها می­‌توان به اضافه وزن مادران، سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت، سابقه تولد نوزاد سنگین­‌تر از 4 کیلوگرم، سابقه مرده­‌زایی در بارداری­‌های قبلی، سابقه دیابت در بارداری­‌های قبلی و سابقه فشارخون اشاره کرد.

بروز دیابت بارداری چه عوارضی در آینده خواهد داشت؟

عمدتا دیابت بارداری با زایمان بهبود می­‌یابد، اما دو سوم مادران در بارداری­‌های بعدی دوباره مبتلا به این مشکل خواهند شد. از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که این افراد طی سال‌های بعدی به دیابت نوع 2 مبتلا شوند بنابراین توصیه می­‌شود افرادی که سابقه دیابت بارداری دارند به صورت سالانه آزمایش قندخون داده تا از این نظر بررسی شوند. این خطر در مورد کودکانی که از چنین مادرانی متولد می­‌شوند نیز وجود دارد. بنابراین مهم است تا این کودکان نیز تحت کنترل وزن و رژیم غذایی قرار داشته باشند.

درمان دیابت بارداری

درمان دیابت بارداری وجوه مختلفی دارد. مهمترین جنبه درمانی آن کنترل وزن و رژیم درمانی است. رژیم غذایی مادر باردار نقش تعیین کننده­‌ای در سلامت مادر و جنین دارد که در صورت بروز دیابت بارداری اهمیت آن چند برابر می­‌شود. پرهیز و محدودیت مصرف چربی‌ها، شیرینی­‌ها، نمک و نیز افزایش سهم ، میوه­‌ها و سبزی‌ها در وعده­‌های متعدد و متناسب با سن بارداری و شرایط زندگی خانم باردار از اصول اولیه طراحی این رژیم بوده که برای هر فرد باید به طور جداگانه توسط پزشک تغذیه تهیه شود.

یکی دیگر از پایه­‌های درمان انجام مناسب فعالیت بدنی است که نوع و میزان آن با توجه به شرایط هر فرد توسط پزشک مشخص می‌شود.

سومین وجه درمانی استفاده از داروست. اغلب مبتلایان به دیابت بارداری به دنبال رعایت صحیح اصول فوق تحت کنترل درآمده و درمان می­‌شوند ولی درصدی از افراد نیاز به تجویز انسولین پیدا می­‌کنند که باید به دقت و با نظارت متخصص غدد یا دیابت انجام گیرد. در دوران بارداری استفاده از قرص های دیابت ممنوع می باشد و فقط با نظر پزشک از انسولین استفاده شود.

اندازه­‌گیری و پایش منظم قند خون که فواصل آن توسط پزشک تعیین می­‌شود یکی از پایه‌های پیشگیری و کنترل عوارض این بیماری است که نباید از آن غفلت کرد.

چقدر نگران باشیم؟

هرچند دیابت بارداری در صورت عدم کنترل می­‌تواند عواقب ناگوار و بعضا جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد، اما مراقبت به موقع و رعایت نکات توصیه شده توسط پزشکان به ویژه برنامه غذایی درست در اکثر قریب به اتفاق موارد موجب رفع خطر زایمان بدون عوارض و تولد نوزاد سالم باشد. بنابراین توصیه می­‌شود عزیزان در معرض خطر و مبتلا این مسئله را به عنوان جدی­‌ترین امر زندگی خود تلقی و مراقبت کنند.

پس از زایمان چه باید کرد؟

همان‌گونه که گفتیم احتمال بروز دیابت نوع2 در خانم­‌هایی که سابقه دیابت بارداری دارند بالاتر است. بنابراین برای پیشگیری از بروز این امر باید ضمن رعایت رژیم غذایی درست و فعالیت ورزشی مناسب، افزایش وزن خود را کنترل کنند. دوران شیردهی بهترین زمان برای شروع برنامه غذایی و کاهش وزن است. به یاد داشته باشید یک رژیم غذایی صحیح در این دوران نه تنها موجب کمبودی در کمیت و کیفیت شیر نمی­‌شود بلکه می­‌تواند به سرعت بهبود وضعیت مادر نیز بیانجامد. همچنین توصیه می­‌شود کسانی که چنین سابقه­‌ای دارند می بایست در هفته های 6 تا 12 پس از زایمان آزمون تحمل گلوکوز خوراکی را جهت غربالگری ابتلا به دیابت بررسی کنند. کنترل وزن و رژیم غذایی در کودکانی که از چنین مادرانی متولد شده­‌اند نیز اهمیت بیشتری نسبت به سایرین دارد زیرا خطر ابتلای آنان به دیابت در سنین بالاتر را به شدت کاهش می‌دهد.

گرد آورندگان : آقایان عبداله عزیزی و حسین محمدی فر، مسئول و کارشناس ارشد واحد مبارزه با بیماریهای غیر واگیر