به گزارش وبدا، از دهه ها قبل که بخش عمده ای از جمعیت کشورمان در روستاها ساکن بودند، توسعه خدمات و مراقبت های بهداشتی اولیه به منظور بهره مندی آحاد مردم از این خدمات در دستور کار نظام سلامت قرار گرفت. پیشینه ارائه خدمات مراقبت های بهداشتی اولیه در کشورمان، بسیار قدیمی تر از بیانیه آلماآتای در سال 1978 میلادی و مربوط به سال 1319 است.

پس از اجرای طرح های مختلفی از جمله تربیت بهدار در مشهد، قانون سپاه بهداشت، طرح رضاییه، تربیت بهیار روستا و طرح سلسله که ذکر جزییات آن در حوصله این نوشتار نمی گنجد، در نخستین سالهای انقلاب اسلامی و در سال 1363 با تلاش های مسئولان وقت وزارت بهداشت، مجلس شورای اسلامی در اسفندماه با اختصاص منابع مالی برای راه ‌اندازی شبکه بهداشت و درمان در یک شهرستان از هر استان موافقت کرد و این سرآغازی برای توسعه شبکه بهداشت و درمان کشور شد که محوریت خدمات، در روستاها و با بهره مندی از ظرفیت بهورزان که در دنیا نام آن با ایران گره خورده، بود.

در حال حاضر در نظام شبکه مراقبت‌های بهداشتی اولیه، بعد از خانواده، اولین سطح ارائه خدمات را در روستاها خانه‌های بهداشت و در شهرها، پایگاه‌های بهداشتی و گاهی مراکز درمانی تشکیل می‌دهند. در واقع هیچ جمعیتی نباید خارج از محدوده عمل سطح اول قرار گیرد و سطح اول، جمعیت معینی را تحت پوشش قرار می‌دهد. مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی سطح دوم ارائه خدمات را تشکیل می‌دهند و ارائه خدات در کلینیک های ویژه، بیمارستانهای عمومی و تخصصی سایر سطوح خدمات به حساب می آیند.

خانه بهداشت واحدی است که در روستا مستقر است و غالباً چند روستای دیگر(روستاهای قمر) را نیز پوشش می‌دهد. میانگین جمعیت تحت پوشش هر خانه بهداشت ۱۵۰۰ نفر است. بهورزان زن و مرد، کارکنان خانه بهداشت را تشکیل می‌دهند. بومی بودن بهورزان، ارتباط دائم آنان با مردم، مبانی ثبت دقیق اطلاعات بهداشتی و نظارت مستمر بر فعالیت خانه‌های بهداشت از عوامل عمده پوشش مطلوب خانه‌های بهداشت و وظیفه اصلی این واحدها، ارائه مراقبت‌های اولیه بهداشتی به جمعیت تحت پوشش است.

در حال حاضر حدود 30 هزار بهورز در بیش از 19 هزار خانه بهداشت، نقش بی نظیری در کنترل، پیشگیری‌ و واکسیناسیون بیماری‌ های واگیردار و غیرواگیر و همچنین بهداشت دهان و دندان دارند و این ظرفیت برای نظام سلامت ارزش افزوده به شمار می ‌آیند.

ارائه خدمات مراقبت های بهداشتی اولیه به جمعیت عشایری از دیگر نوآوری های نظام سلامت در سالهای اخیر بوده و این خدمات با استفاده از کانکس های سیار به عنوان خانه های بهداشت و استفاده از ظرفیت جمعیت عشایر به عنوان بهورز عشایری همراه با کوچ و رفت و آمد در ییلاق و قشلاق ارائه می شود.

راه اندازی 400 کانکس سیار خانه بهداشت عشایری از سالها قبل در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته و تا کنون بخش عظیمی از این زیرساخت ها تهیه و توزیع شده است. البته در گذشته هم عشایری که در نزدیکی خانه های بهداشت و مراکز بهداشت و درمان روستایی و شهری مستقر می شدند همه خدمات را دریافت می کردند و یا خدمات مورد نیاز به صورت سیار توسط نیروهای بهداشتی و درمانی به آنها ارائه می شد اما خانه های بهداشت سیار عشایری، قابلیت جابجایی داشته و باعث آرامش خاطر جمعیت عشایر از در دسترس بودن خدمات می شود. از سوی دیگر اجرای طرح هایی مانند افزایش سواد سلامت دانش آموزان عشایر با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و آموزش و پرورش از امسال در دستور کار قرار گرفته است.

در پایان ذکر این نکته ضروری است که وزارت بهداشت و خدمات سلامت در کنار وزارت کشور در اداره امور روستاها با استفاده از شوراهای اسلامی روستاها و دهیاران، بیشترین سهم را در بین جمعیت روستایی کشور داشته و نقش مهمی در توسعه متوازن خدمات و امکانات در تمام نقاط کشور دارند.